جانمایی در نظم اقتصادی جدید بین‌الملل

پایگاه رهنما:

برخی نحله‌های اقتصادی در ایران اساساً اثر روابط اقتصادی بین‌المللی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور را انکار می‌کنند یا اینکه ادعا می‌کنند در این حوزه ما اصلاً مشکلی نداریم، بلکه سال گذشته تحریم‌ها را پشت سر گذاشته‌ایم. بنابراین اگر مشکل اقتصادی‌ اکنون در وضع معیشت مردم دیده می‌شود، تماماً به سیاست‌های اقتصادی در داخل مربوط است. ادعای این افراد مبنی بر پشت سر گذاشتن تحریم‌ها این است که مثلاً در سال گذشته صادرات غیرنفتی کشور ما رکورد زده است و به بیش از 52 میلیارد دلار رسیده است. در این یادداشت، ضمن توضیح در مورد ایراد منطقی و علمی این نوع استدلال توضیح داده می‌شود که روابط اقتصادی بین‌المللی خیلی مهم است. برای احیای روابط اقتصادی بین ا‌‌لمللی نیز ایران باید «جانمایی جدید در نظم اقتصادی بین‌الملل» داشته باشد. آنگاه می‌توان با ثباتی که این جانمایی جدید به ارمغان می‌آورد، دست به برخی اصلاحات اقتصادی در داخل زد. مجموعه‌ این اقدامات (یعنی جانمایی جدید در نظم اقتصادی بین‌الملل و اصلاحات داخلی) نیز منجر به بهبود وضع معیشت عموم مردم خواهند شد.

• تغییر نظم قدیم

شکی نیست که نظم اقتصادی دنیا به هم خورده است. دیگر آمریکا ابرقدرت اقتصادی دنیا نیست. بیش از 5 سال است که چین رسماً بزرگترین اقتصاد دنیا شده است. از بعد از بحران مالی 2008 غرب که چین با کمترین تاثیرپذیری‌ای از آن عبور کرد و البته پس از بحران کرونا که باز هم به‌رغم رکود اقتصادی در بسیاری از کشورهای غربی، چین به خوبی و با رشد اقتصادی مثبت از آن عبور کرد، عملاً می‌توان گفت این کشور در آینده فاصله‌ی معناداری به لحاظ اقتصادی با آمریکا پیدا خواهد کرد. همچنین چینی‌ها و اروپایی‌ها به دنبال انتفاع مشترک از احیای ابرپروژه‌ی راه ابریشم هستند که ایران در این پروژه می‌تواند نقش جدیدی ایفا کند. در کنار این تحولات، از سال 2011 به بعد نیز تولید نفت شیل در آمریکا اوج گرفت و این کشور عملاً از یک اقتصاد واردکننده‌ نفت به اقتصادی که صادرکننده‌ی نفت بود، تغییر جایگاه داد. بنابراین دیگر نیازی به نفت عربستان نداشت و به لحاظ امنیتی، دیگر امنیت خلیج فارس، برایش اهمیت نداشت. بلکه به‌عکس، اگر ایران در دهه‌ی اخیر تنگه‌ی هرمز را می‌بست، اتفاقاً آمریکا در یک سطحی شاید بدش هم نمی‌آمد. چون در واقع تامین انرژی چین با اخلال مواجه می‌شد.

• اهمیت جانمایی

در چنین شرایطی بود که عملاً ایران توسط غرب تحریم‌پذیر شد. بنابراین اساساً تحریم‌ها با تغییر رفتار سیاسی ایران از بین نمی‌روند، چون با تغییر رفتار ما نیامده‌اند. سیاست خارجی جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب، انقلابی بوده است اما تشدید تحریم‌ها مربوط به دهه‌ی 1390 است. بنابراین برای آنکه تحریم‌ها خنثی شوند، ایران باید بتواند در نظم جدید جهان، جانمایی جدیدی داشته باشد. این مهم در دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب با وزارت خارجه و سفرای ایران نیز مورد تاکید قرار گرفت. ایشان همچنین با تأکید بر اهمیت سیاست خارجی و نقش مهم آن در اداره و بهبود کشور، فرمودند: «با وجود توجه به عوامل اقتصادی و فرهنگی در تحلیل وضع کنونی کشور، غالباً در مباحث از عامل سیاست خارجی غفلت می‌شود در حالی که سیاست خارجی خوب و موفق حتماً موجب بهبود وضع کشور می‌شود و در مقابل، اختلال و اشکال در سیاست خارجی باعث بروز مشکل در وضع عمومی کشور می‌شود.»

• منطق اقتصادی گام دوم

جانمایی ایران در نظم جدید جهان، هر قدر دقیق‌تر رخ دهد شرایط را فراهم می‌کند تا اصلاحات اقتصادی داخلی (که به‌طور مبسوط در بخش اقتصادی بیانیه‌ی گام دوم ذکر شده است) اعمال شود. مهم‌ترین بخش‌های این اصلاحات عبارتند از: کاهش وابستگی بودجه‌ی جاری کشور به خام‌فروشی نفت، حل مشکل بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن و تصدی‌گری بیش از حد دولت. بر اساس منطق اقتصادی بیانیه‌ی گام دوم، وقتی این اصلاحات انجام شوند، عملاً تحریم‌های خارجی و چالش‌های بیرونی اقتصاد ایران نیز بی‌اثر خواهند شد. نکته‌ی مهم اینکه اگر چه در متن بیانیه‌ی گام دوم به‌طور مستقیم از جانمایی ایران در نظم اقتصادی جدید جهان اسمی آورده نشده است، اما چون در بخش راه‌حل‌های این بیانیه بر برون‌گرایی در عین درون‌زایی اشاره شده است، بنابراین در این بیانیه نیز به‌طور ضمنی به اهمیت روابط اقتصادی بین‌الملل اشاره شده است. حال سوال اینجاست که پاسخ کسانی که می‌گویند اکنون تحریم‌ها کاملاً بی‌اثر شده‌اند، چیست!؟

• جمع‌بندی

آنها که ادعا می‌کنند تحریم‌ها کلاً بی‌اثر شده‌اند و بنابراین اقتصاد بین‌الملل اولویت ما نیست، به رکورد زدن در ارزش صادرات غیرنفتی ما در سال گذشته اشاره می‌کنند. این منطق ایراد دارد؛ چرا که اگر رکوردی هست، به دلیل تورم جهانی محصولات در دنیا است. کافی است طرف واردات را نیز نگاه کنیم و جهش ارزش واردات را مشاهده کنیم. به همین دلیل است که اگر نفت را کنار بگذاریم، اتفاقاً سال گذشته تراز تجاری ما منفی بوده است. نتیجه آنکه نه تحلیل آنها که راهکار را در مذاکره و امتیاز دادن برای رفع تحریم می‌بینند به اقتصاد ایران کمکی می‌کند و نه تحلیل آنها که ادعا می‌کنند اساساً تحریم‌ها به طور کامل پشت سر گذاشته‌شده‌اند و ما عملاً مشکلی در حوزه‌ی تجارت بین‌الملل نداریم. راهکار حقیقی برای برون‌رفت از وضع کنونی، جانمایی جدید ایران در اقتصاد بین‌الملل با توجه به تغییر نظم جهانی و پایان یافتن جهان تک‌قطبی آمریکایی است.